Veelgestelde vragen over ultrafijnstof

We begrijpen dat je vragen hebt over ultrafijnstof. We hebben de meest gestelde vragen en antwoorden van medewerkers op een rij gezet. Staat jouw vraag er niet bij? Of wil je meer weten? Vul dan hier het formulier in en je krijgt zo snel mogelijk een antwoord.

Algemeen

Wat is ultrafijnstof?

In de lucht zweeft overal stof. Als deze deeltjes kleiner zijn dan 0,1 micrometer noemen we het ultrafijnstof. Om een idee te krijgen hoe klein ultrafijnstof is: 0,1 micrometer is 10.000 keer kleiner dan een millimeter. Ultrafijnstof is dus zo klein dat je het niet kunt zien.

Hoe ontstaat ultrafijnstof?

Het meeste ultrafijnstof ontstaat bij verbranding. Bijvoorbeeld van fossiele brandstoffen als diesel of kerosine, zoals bij auto’s en vliegtuigen. Ook binnenshuis kan je met ultrafijnstof in aanraking komen, bijvoorbeeld als je kookt op gas, bij bakken en braden, frituren, roken, het branden van kaarsen en als je stookt met hout.

Wat zijn op Schiphol de belangrijkste bronnen voor ultrafijnstof?

Op Schiphol komt ultrafijnstof vooral van draaiende vliegtuigmotoren, als er met dieselvoertuigen wordt gereden en van apparaten op diesel. Bijvoorbeeld de Ground power Unit, die een vliegtuig op het platform voorziet van elektriciteit.

Wat is het verschil tussen fijnstof en ultrafijnstof?

Beide zijn stofdeeltjes. Het verschil zit in de omvang. Fijnstof zijn alle stofdeeltjes onder de 10 micrometer, ultrafijnstof is onder de 0,1 micrometer. Vliegtuigmotoren stoten vooral ultrafijnstof uit. Grondvoertuigen op diesel stoten allebei uit.

Kan je ultrafijnstof zien?

Nee, daar is het veel te klein voor.

Neemt de hoeveelheid ultrafijnstof toe?

Dat is op dit moment moeilijk te zeggen. Ultrafijnstof is nog maar vrij recent onderwerp van onderzoek. Zo doet het RIVM onderzoek naar ultrafijnstof in de omgeving van Schiphol. Voor individuele medewerkers wordt gewerkt aan een blootstellingsonderzoek op de werkplek.

Is ultrafijnstof alleen aan airside of ook aan landside?

Ultrafijnstof heeft diverse bronnen en komt overal voor. Op airside en landside, maar ook in steden, langs snelwegen, in tunnels en zelfs in je huis. De hoeveelheid ultrafijnstof zal per plek anders zijn.

Meet Schiphol de hoeveelheid ultrafijnstof?

Schiphol is al langer bezig met het onderzoeken en verminderen van ultrafijnstof. In 2019 is het Actieplan ultrafijnstof opgesteld, samen met de andere partijen op de luchthaven. Een van de acties was een onderzoek door het onafhankelijke onderzoeksinstituut TNO naar de hoeveelheid ultrafijnstof op de luchthaven. Dat was in oktober 2021 klaar. Hieruit blijkt dat er in de buitenlucht rond de terminal en pieren ultrafijnstofconcentraties zijn van gemiddeld 100.000 tot 120.000 deeltjes per kubieke centimeter. Deze metingen zeggen nog niets over de blootstelling van individuele medewerkers van Schiphol. Daarom doen we aanvullend onderzoek. In september en oktober 2023 is er een grootschalig blootstellingsonderzoek gedaan door een onafhankelijk onderzoeksbureau. De metingen zijn uitgevoerd bij verschillende functies op het platform. Ook worden er sensoren geplaatst om de hoeveelheid ultrafijnstof per platform te meten. Momenteel gebeurt dit al op twee platformen. Daarmee krijgen we goed inzicht in de uitstoot van ultrafijnstof en het effect van maatregelen op de lange termijn.

Gezondheid

Is ultrafijnstof schadelijk voor mijn gezondheid?

We weten nog niet wat ultrafijnstof met je gezondheid doet. Er is nog te weinig onderzoek gedaan om hier betrouwbare uitspraken over te doen. Maar er zijn aanwijzingen dat dit schadelijk kan zijn. Of je nu kort of wat langer ultrafijnstof inademt. Dat blijkt uit onderzoek van de Gezondheidsraad dat eind 2021 is gepubliceerd.

Wat zijn de mogelijke gevolgen voor je gezondheid als je wordt blootgesteld aan ultrafijnstof?

Er is nog onvoldoende bekend om hier betrouwbare uitspraken over te doen. Uit onderzoeken zijn er volgens de Gezondheidsraad inmiddels wel aanwijzingen welk effect ultrafijnstof op je gezondheid kan hebben. Kortdurende blootstelling aan ultrafijnstof geeft aanwijzingen voor nadelige effecten op het hart- en vaatstelsel en op de luchtwegen. Langdurige blootstelling vergroot het risico op hart- en vaataandoeningen. Er zijn ook aanwijzingen voor een verhoogde kans op het ontstaan van luchtwegaandoeningen en voor een negatieve invloed op de groei van een foetus. Het RIVM heeft onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van ultrafijnstof bij omwonenden van Schiphol. De resultaten van dit onderzoek zijn hier te vinden. Schiphol werkt momenteel aan het inrichten en laten uitvoeren van blootstellingsonderzoek en een gezondheidsonderzoek onder medewerkers.

Hoe kan ik checken of ik al gezondheidsschade opgelopen heb?

Dat is op dit moment nog niet mogelijk. Er moet nog veel onderzoek worden gedaan naar de effecten op de gezondheid. Daarom vindt Schiphol het belangrijk dat er onderzoek wordt gedaan naar de gezondheid van medewerkers. En dat de blootstelling van medewerkers aan ultrafijnstof afkomstig van vliegtuigen wordt beoordeeld. Daarom doen we komende zomer een grootschalig blootstellingsonderzoek. Bij het opsporen van medische aandoeningen die mogelijk komen door blootstelling aan ultrafijnstof staat het Periodiek Arbeidskundig GezondheidsOnderzoek (PAGO) centraal. Aan de PAGO worden vanaf de zomer van 2023 speciale vragen en/of medische testen toegevoegd over ultrafijnstof. Als medewerker kun je vrijwillig meedoen aan een PAGO.

Welke maatregelen zijn het beste voor mijn gezondheid?

We weten dat ultrafijnstof vooral ontstaat bij het verbranden van fossiele brandstof. Maatregelen die zorgen voor minder gebruik van fossiele brandstof zullen het meeste effect hebben. Net als afstand houden van de bron van ultrafijnstof.

Als je werkzaam bent aan airside draag dan een FFP2 mondneusmasker. Informeer hiernaar bij je werkgever. Het masker beschermt je tot 97% tegen ultrafijnstof. Draag het mondneusmasker als je in de buurt bent van uitlaatgassen van vliegtuigen en dieselmotoren. Draag het ook op plekken met druk verkeer waar de RH-weg overkapt is. En verder op alle momenten dat je dit zelf nodig vindt.

Welke verplichtingen heeft Schiphol voor de gezondheid en bescherming van medewerkers?

Schiphol heeft als werkgever de plicht om te zorgen voor een veilige en gezonde werkplek voor haar werknemers. Daarvoor zijn de risico’s in kaart gebracht middels een risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) en zijn de maatregelen vastgelegd die nodig zijn om deze risico’s verder te minimaliseren. Zo dient bijvoorbeeld de blootstelling aan gevaarlijke stoffen tijdens de uitvoering van het werk zoveel mogelijk beperkt te worden. De verantwoordelijkheid voor de maatregelen ligt primair bij de werkgever, maar ook werknemers kunnen hier een rol in hebben. Werknemers worden geïnformeerd over de risico’s die het werk met zich mee kan brengen en over de maatregelen die nodig zijn.

Maatregelen Schiphol

Sinds wanneer neemt Schiphol maatregelen tegen schadelijke emissies van motoren?

Sinds 2007 hebben emissies van dieselmotoren (DME) onze aandacht. Er is sindsdien een groot aantal maatregelen genomen om het gebruik van diesel te verminderen. Door een onderzoek van het RIVM is er de aandacht voor ultrafijnstof bijgekomen. Hiervoor is het Actieplan ultrafijnstof gepubliceerd. Het richt zich op meer onderzoek en een groot aantal maatregelen.

Wat zijn de belangrijkste speerpunten voor Schiphol op het gebied van ultrafijnstof?

Ultrafijnstof ontstaat bij het verbranden van fossiele brandstof als diesel en kerosine. Schiphol neemt daarom maatregelen die zorgen voor minder gebruik van diesel en kerosine. Ook vergroten we de afstand tussen voertuigen, vliegtuigen en de medewerkers. En we onderzoeken hoe we de lucht schoner kunnen maken.

Welke concrete maatregelen neemt Schiphol al?

Op de weg naar Schiphol toe gaat het om het stimuleren van het gebruik van openbaar vervoer en zoveel mogelijk elektrische bussen en taxi’s op en rond Schiphol. Op de luchthaven zelf gaat het om het instellen van milieuzones (vanaf 2025) en het verduurzamen van de grondoperatie. Bijvoorbeeld het overstappen van dieselvoertuigen naar elektrisch materieel, walstroom en duurzaam taxiën. In de lucht gaat het om vlootvernieuwing en het gebruik van duurzame vliegtuigbrandstof. Ook zijn er voor de medewerkers aan airside FFP2-mondneusmaskers beschikbaar die voor 97% tegen ultrafijnstof beschermen. Informeer hiernaar bij je werkgever als je werkzaam bent op Schiphol. Lees hier meer over de maatregelen. Daarnaast is meer onderzoek belangrijk. Om beter te weten welke maatregelen het meeste effect hebben.

Met wie werkt Schiphol daarin samen?

Met alle de betrokken partijen. Binnen de luchtvaart zijn dat de afhandelaren en de luchtvaartmaatschappijen. Buiten de luchtvaart zijn dat de FNV (namens de vakbonden), de Rijksoverheid en kennisinstellingen.

TNO stelt voor om vliegtuigen op het platform weg te slepen ‘uit de zone waar grondpersoneel zich bevindt, alvorens de vliegtuigmotoren te starten’. Wat doet Schiphol met dit advies?

Het bepalen van de persoonlijke blootstelling maakte geen onderdeel uit van het TNO-onderzoek. Maar het onderzoek heeft wel duidelijk gemaakt dat de ultrafijnstof rond de terminals en de pieren het meest is verhoogd. Samen met de luchtvaartsector onderzoeken we hoe we medewerkers die aan hoge concentraties worden blootgesteld beter kunnen beschermen. Onder meer andere opstart- of taxiprocedures en hoe deze kunnen bijdragen aan het omlaag brengen van de uitstoot van ultrafijnstof.

Waarom is duurzaam taxiën nog niet de standaardprocedure op Schiphol?

Omdat we dit niet zomaar op Schiphol kunnen invoeren. Het heeft nogal wat gevolgen voor de operatie. Schiphol heeft in 2020 een eerste proef gedaan met duurzaam taxiën. Bij duurzaam taxiën brengt een speciaal sleepvoertuig vliegtuigen van en naar de start- en landingsbaan. Dan blijven de vliegtuigmotoren voor het grootste deel uit. Er is momenteel wereldwijd maar één gecertificeerd type sleepvoertuig voor dit proces. Dit speciale voertuig is nodig omdat de standaard pushback trucks niet geschikt zijn op deze afstanden en met deze snelheid: dan komt er te veel kracht op het neuswiel.

Veel van de benodigde aanpassingen voor duurzaam taxiën zijn nieuw voor de luchtvaart. Er zijn ingrijpende aanpassingen aan infrastructuur, processen en techniek nodig, bleek uit een eerste proef en haalbaarheidsstudie. We zijn eind 2022 met vervolgproeven gestart. De luchtvaartsector heeft een stappenplan gepresenteerd met als doel dat duurzaam taxiën uiterlijk 2030 op heel Schiphol de standaardprocedure is. De eerste stap zijn twee sleepvoertuigen die in gebruik zijn genomen op Schiphol. De volgende stap is de nieuwe procedures voor duurzaam taxiën.

Kijkt Schiphol naar andere internationale luchthavens voor maatregelen?

Ja. Schiphol werkt internationaal samen met andere luchthavens om kennis en ervaringen op het gebied van ultrafijnstof met elkaar te delen. Maar niet alle maatregelen kunnen 1 op 1 op Schiphol worden geïmplementeerd. Daarvoor verschillen de luchthavens teveel. En we voeren nieuwe procedures pas in als het veilig kan.

Wanneer wil Schiphol dat de grondoperatie emissievrij is?

Schiphol wil in 2030 een emissievrije luchthaven zijn. Dan moet de uitstoot van ultrafijnstof drastisch zijn teruggebracht.

Maatregelen werknemer

Wat kan ik zelf doen om uitstoot van ultrafijnstof te verminderen?

  • Verbind het vliegtuig, zodra het veilig is, met walstroom of een E-GPU (als die beschikbaar is). Zo zorg je ervoor dat het gebruik van de straalmotoren en de APU zo kort mogelijk is.
  • Soms lijkt de walstroom defect omdat er een diesel GPU naast staat. Controleer dan altijd het scherm van de walstroom unit. Hier lees je of er echt een storing is. En of de storing al verholpen kan worden met een simpele reset.
  • Misschien een open deur: maar laat je voertuig niet onnodig stationair draaien.

Wat kan ik zelf doen om blootstelling aan ultrafijnstof te verminderen?

Rijd je in een voertuig met een dichte cabine? Houd dan de ramen dicht. Zeker wanneer je op de randwegen of een vliegtuigopstelplaats rijdt met taxiënde vliegtuigen in de buurt.

Draag een FFP2 mondneusmasker. Informeer hiernaar bij je werkgever. Het is vrijwillig, maar als je aan airside werkt, raden we je aan een masker te dragen. Want als je je masker volgens de instructie draagt, beschermt het voor 97% tegen ultrafijnstof. Draag het mondneusmasker als je in de buurt bent van uitlaatgassen van vliegtuigen en dieselmotoren. Draag het ook op plekken met druk verkeer waar de RH-weg overkapt is. En verder op alle momenten dat je dit zelf nodig vindt.

Normering

Is er een officiële norm voor ultrafijnstof?

Nee. Omdat we nog te weinig weten van ultrafijnstof, kan de overheid nog geen officiële norm opstellen. Daarvoor moeten we meer weten over ultrafijnstof en de mogelijke gevolgen voor de gezondheid.

Kan Schiphol een eigen norm instellen?

We hebben in het verleden een bedrijfsnorm ingesteld (10 microgram per kubieke meter) voor dieselmotoremissies (DME). In 2020 is er door de overheid een landelijke norm vastgesteld (10 microgram per kubieke meter). Tweejaarlijks worden er metingen uitgevoerd om de hoeveelheid DME op Schiphol vast te stellen. Recente metingen geven aan dat we ruim onder deze norm blijven.

Wanneer komt er een norm voor ultrafijnstof?

Dat is moeilijk te zeggen. Daarvoor is meer wetenschappelijk onderzoek nodig.

Onderzoeken

Welke onderzoeken zijn er tot nu toe op en rond Schiphol gedaan?

2015: verkennend onderzoek van RIVM toont aan dat ultrafijnstof rondom Schiphol afkomstig is van luchtvaart.
2017: start onderzoek RIVM naar gezondheidsrisico’s ultrafijnstof in omgeving Schiphol.
2019: tussenresultaten ultrafijnstof onderzoek RIVM: gezondheidseffecten van kortdurende blootstelling aan ultrafijnstof rond Schiphol. Gezondheidseffecten van lange termijn blootstelling aan ultrafijnstof volgen in 2022.
2021: resultaat onderzoek TNO: in de buitenlucht rond de terminal en pieren zijn concentraties ultrafijnstof gemeten van gemiddeld 100.000 tot 120.000 deeltjes per kubieke centimeter.
2022: oprichting Samenwerkingsverband die de gevolgen van ultrafijnstof voor platformmedewerkers gaat onderzoeken. Richt zich ook op de effectiviteit van maatregelen, zoals het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen tijdens het werk op het platform, het aanpassen van de push-back-procedure en het verder terugbrengen van het APU-gebruik.
2022: Resultaten ultrafijnstof onderzoek RIVM: gezondheidseffecten van lange termijn blootstelling aan ultrafijnstof rond Schiphol.
2023: Start experimentele onderzoeken van het schoonmaken van de lucht op het platform.
2023: Grootschalig blootstellingsonderzoek medewerkers op het platform aan uitstoot van vliegtuigmotoren (uitgevoerd door onafhankelijke partij).
2023: Start aangepaste PAGO (gerichte vragen/testen over klachten die te maken kunnen hebben met ultrafijnstof).
2023: Start onderzoek Persoonlijke adembescherming. Medewerkers op het platform testen verschillende soorten adembescherming om te onderzoeken welk type masker het beste beschermt en meest comfortabel draagt tijdens hun werk.

Lees meer over de onderzoeken naar ultrafijnstof op en rond Schiphol.